Μεταβολική Υγεία και Οφθαλμολογία

Η ιστορία που ακολουθεί είναι (σχεδόν) μυθιστορηματική. Βασίζεται, όμως, σε πραγματικά γεγονότα και είμαι σίγουρος ότι οι πιο έμπειροι συνάδελφοι θα αναγνωρίσουν τουλάχιστον έναν δικό τους ασθενή μέσα σε αυτήν. Στο βιβλίο μου «Ευ ζην Holobiont», υποστηρίζω ότι η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης του σύγχρονου ανθρώπου είναι μια ευπρόσδεκτη αλλά συγχρόνως πύρρεια νίκη της Ιατρικής Επιστήμης γιατί δεν συνοδεύεται (τουλάχιστον ακόμα) από την πρόληψη ή αντιμετώπιση της χρόνιας νοσηρότητας. Παραφράζοντας τον BobDylan: η επιμήκυνση της ανθρώπινης ζωής, όταν δεν αφορά πραγματικά την αναγέννηση (και διατήρηση) της υγείας, συνεπάγεται απλά στην επιμήκυνση της επίπονης και βασανιστικής διαδικασίας του θανάτου[1]. Η σύγχρονη Ιατρική έχει επιμηκύνει δραματικά το προσδόκιμο ζωής μέσω σημαντικών εξελίξεων στην πρόληψη και αντιμετώπιση πολλών από τις πιο συχνές αιτίες θανάτου, όπως το έμφραγμα του μυοκαρδίου, τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, τον καρκίνο, τα τραύματα, τα λοιμώδη νοσήματα αλλά και τις περιγεννητικές επιπλοκές. Σε ό,τι αφορά όμως στα χρόνια νοσήματα, ακόμα και αν η αντιμετώπιση τους είναι αισθητά καλύτερη από την εποχή της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης, η θεραπεία τους - κατά βάση - παραμένει ακόμα συμπτωματική χωρίς ελπίδα για πλήρη ίαση.

Ο Άρης Φ., 74 ετών σήμερα, ακαδημαϊκός και καθηγητής Φυσικής, υπέρβαρος, τέως καπνιστής με σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ, είναι ασθενής και φίλος μου για πάνω από εικοσιπέντε χρόνια. Όταν τον πρωτογνώρισα, αν και ήταν μόλις 49 ετών, είχε ενδοθηλιακή δυστροφία (FuchsDystrophy), προχωρημένο υποκαψικό καταρράκτη και ήπια, αμφοτερόπλευρη διάσπαση του μελάγχρου επιθηλίου. Ο φίλος μου υποβλήθηκε αρχικά σε επεμβάσεις καταρράκτη με ασφαιρικούς, υδρόφοβους ενδοφακούς (μονοεστιακούς) με UV-φίλτρο ενώ, λίγο αργότερα, ήταν ένας από τους πρώτους που υποβλήθηκε σε επέμβαση επιλεκτικής ενδοθηλιοπλαστικής για δυστροφία του Fuchs στην Ελλάδα. Παρόλα αυτά, η οπτική του οξύτητα και επάρκεια παρέμεναν σε εξαιρετικά επίπεδα για πολλά χρόνια. Τους τελευταίους 18 μήνες, όμως, έρχεται στο ιατρείο πολύ πιο συχνά από ότι παλιότερα. Πλέον την φροντίδα των ματιών του έχει αναλάβει ο αδελφός μου o Αλέξανδρος, ως υπεύθυνος του τμήματος αμφιβληστροειδούς. Ο Άρης Φ. μέσα σε έξι μόνο μήνες, έχασε την κεντρική του προσήλωση και στα δύο μάτια. Η διάγνωση ήταν η αναμενόμενη: "νεοαγγειακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας". Μέσα σε λίγους μήνες, η ζωή του άλλαξε… Σήμερα, περίμενε υπομονετικά στον χώρο αναμονής για μια ακόμα anti-VEGF ενέσιμη θεραπεία.

Η ιστορία αυτή θα μπορούσε να αποτελεί την περίληψη της 25ετούς μου πορείας στην κλινική οφθαλμολογία στο πρόσθιο ημιμόριο. Η γενιά μου κατάφερε να πάρει από το χέρι ασθενείς που μερικές δεκαετίες πριν ήταν καταδικασμένοι σε τύφλωση από τα πενήντα τους χρόνια και να τους δώσει την «πνοή» της όρασης στην πιο δημιουργική φάση της ζωής τους. Είκοσι και περισσότερα χρόνια όρασης! Αυτό, από μόνο του, είναι ένα πολύ αξιόλογο επίτευγμα της γενιάς μου που, προσωπικά, με γεμίζει υπερηφάνεια, πίστη και κίνητρο να συνεχίζω να αγωνίζομαι ώστε να αξιωθούμε κάποτε να έχουμε μια ανοικτή σε όλους Τράπεζα Οφθαλμικών Μοσχευμάτων στην Αθήνα, που θα παρέχει τουλάχιστον οκτακόσια μοσχεύματα ανά έτος.

Ως ειδικός οφθαλμίατρος με εξειδίκευση στον κερατοειδή, όταν πρωτογνώρισα τον Άρη, ελάχιστα με απασχόλησε στα αλήθεια αν είχε σαν τρίτη ή τέταρτη διάγνωση μία … αρχόμενη εκφύλιση της ωχράς κηλίδας. Όμως, μετά τις επιτυχημένες επεμβάσεις στο πρόσθιο ημιμόριο και καθώς τα χρόνια περνούσαν, η εκφύλιση της ωχράς και οι συνέπειες της ήρθαν στο προσκήνιο. Έτσι, τα τελευταία οκτώ περίπου χρόνια, ο Άρης, όπως και η πλειονότητα των ασθενών μας με εκφύλιση ωχράς, λαμβάνει καθημερινά το προτεινόμενο από την AREDS 2 (2013) συνδυαστικό συμπλήρωμα διατροφής.[2] Επίσης, ο Άρης δεν κάνει ρούπι χωρίς γυαλιά ηλίου… Για δεκαετίες παρακολουθεί το Amsler Grid, το οποίο έχει πλέον και ως screen saver στο κινητό του τηλέφωνο. Δυστυχώς, όμως, αποδείχτηκε ότι καμία από τις παραπάνω παρεμβάσεις δεν ήταν αρκετή…

Γεννιέται λοιπόν εύλογα το ερώτημα: θα μπορούσαμε – και με ποιες αποδείξεις ή έστω σοβαρές ενδείξεις– να είχαμε συμβουλέψει τον Άρη όλα αυτά τα χρόνια να κάνει κάτι παραπάνω από το να καταναλώνει τις βιταμίνες/συμπληρώματα της AREDS;

Τόσα χρόνια, σε κανένα οφθαλμολογικό συνέδριο, δεν έχουμε δει ούτε μία ανακοίνωση που να συσχετίζει την «μεταβολική υγεία» με την μελλοντική απώλεια όρασης. Παρόλα αυτά, η στατιστική (όχι όμως απαραίτητα και αιτιολογική) τους σχέση είναι από καιρό γνωστή[3]. Το χρόνιο νόσημα που λέγεται «μεταβολικό σύνδρομο» – και συνδυάζει την αντίσταση στην ινσουλίνη με την κεντρική παχυσαρκία, τη δυσλιπιδαιμία και την υπέρταση – αν δεν προλάβει να σε σκοτώσει πρώτα, ενδέχεται να σου κλέψει ΚΑΙ την όραση. Στο βιβλίο μου αλλά και στο τελευταίο συνέδριο της εταιρείας μας (ΕΕΕΦΔΧ), παρουσίασα μία ανασκόπηση της βιβλιογραφίας που συνδέει την απορρύθμιση των μεταβολικών οδών mTOR[4], AMPK[5], Sirtuins[6] (που προσδιορίζουν την μεταβολική υγεία πέραν της HOMA-IR) με την εκδήλωση οφθαλμολογικών νοσημάτων, όπως είναι το γλαύκωμα και η εκφύλιση της ωχράς. H άποψη μου είναι ότι η ανάκτηση - ή ακόμη καλύτερα η διατήρηση - της μεταβολικής υγείας είναι αυτή που μπορεί να μας προστατέψει από τις περισσότερες χρόνιες ασθένειες της τρίτης ηλικίας και όχι η λήψη συμπληρωμάτων. Για αυτό και όταν αναφέρομαι σε διατροφική Οφθαλμολογία, σίγουρα δεν εννοώ την αλόγιστη συνταγογράφηση συμπληρωμάτων!

Συνεπώς, τα ερωτήματα της επόμενης εξατομικευμένης φάσης της «Διατροφικής» Οφθαλμολογίας που ανατέλλει είναι τα εξής:

• Αν δεχτούμε ότι ο κυριότερος παράγοντας κινδύνου για την ηλιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδος (και του γλαυκώματος) είναι η ηλικία, τι ρόλο διαδραματίζει η διατήρηση της καλής μεταβολικής υγείας στην καθυστέρηση εμφάνισης και εξέλιξης αυτών των νοσημάτων;
• Μπορεί ένας συνδυασμός διατροφικών παρεμβάσεων με στόχο την διατήρηση της μυϊκής μάζας, την ψυχοσωματική εκγύμναση, την αποφυγή του στρες, την βελτιστοποίηση του ύπνου και την λήψη συμπληρωμάτων[7] να προλάβει την εξέλιξη των χρόνιων οφθαλμολογικών οντοτήτων που μας απασχολούν;
• Είναι δυνατόν ο μακροχρόνιος θερμιδικός περιορισμός και ο χρονικός περιορισμός της λήψης τροφής κατά την διάρκεια της μέρας - στα πλαίσια σεβασμού του κιρκάδιου ρυθμού - να επιβραδύνει την εξέλιξη της εκφύλισης της ωχράς, όπως προέβλεψα στο βιβλίο μου πριν την δημοσίευση μιάς έρευνας που πρόσφατα το επιβεβαίωσε[8];

Η αναζήτηση και απόδειξη των απαντήσεων στα παραπάνω ερωτήματα προϋποθέτει μία πραγματική επανάσταση και ριζική αλλαγή στον τρόπο σκέψης και ζωής όχι μόνο ολόκληρης της ιατρικής κοινότητας αλλά και των ασθενών μας[9].

Το 2005 ένας ανορθόδοξος ρεπόρτερ του National Geographic και κάτοχος 3 παγκόσμιων Guinness Record στην ποδηλασία μεγάλων αποστάσεων, αφού περιηγήθηκε ανά τον κόσμο με το ποδήλατο του εισήγαγε τον όρο "blue zones" αναφερόμενος στις περιοχές του πλανήτη με τους μακροβιότερους κατοίκους. Ο Dan Buettner δεν σπούδασε ποτέ Ιατρική, Βιολογία ή Στατιστική. Επίσης, η εξέλιξη της ομώνυμης εταιρείας του «Blue Zones» σε ισχυρό εμπορικό Brand[10] προφανώς δημιουργεί σοβαρό conflict of interest στην αξιοπιστία του, όταν αναφέρεται στα επιτεύγματα της εταιρείας του. Παρόλα αυτά, προσωπικά, ακόμα πιστεύω ότι ο συγκεκριμένος άνθρωπος έχει κάνει περισσότερα για την εξάπλωση του σύγχρονου κινήματος προληπτικής Ιατρικής στις αναπτυγμένες κοινωνίες από οποιονδήποτε άλλο. Ως χαρισματικός, επιφανής και αναγνωρίσιμος ομιλητής, έπεισε την ομοσπονδία των Συνταξιούχων στις ΗΠΑ να πραγματοποιήσει ένα πολύ φιλόδοξο εγχείρημα εφαρμογής των «μυστικών» της μακροβιότητας[11] ξεκινώντας από μια τυπική κωμόπολη στην Μινεσότα των ΗΠΑ. Ο Dan Buettner κατάφερε να αποδείξει ότι η επίτευξη του στόχου της μεταβολικής υγείας σε μεγάλα στρώματα της κοινωνίας μπορεί να γίνει πραγματικότητα μόνο μέσα από συγκεκριμένες κοινωνικές πολιτικές, εκπαιδευτικές αλλά και ρυμοτομικές παρεμβάσεις[12].

Είναι πλέον σαφές ότι το στερεότυπο του Άρη, του διάσημου «διανοούμενου-προτύπου» του περασμένου αιώνα που παρουσιάζω στην ιστορία, ο οποίος είναι παχύσαρκος και καπνιστής, νομοτελειακά θα εκλείψει στις επόμενες γενιές.

Με το ίδιο τρόπο που μαλώνουμε τα παιδιά μας, όταν παρασύρονται από τα λανθασμένα «ανορεξικά» πρότυπα ομορφιάς, πρέπει να είμαστε αυστηροί και με τον εαυτό μας αλλά και με τους μεσήλικες ασθενείς μας, καθώς και στις δύο περιπτώσεις δεν τίθεται θέμα ομορφιάς αλλά υγείας. Βάζω στοίχημα ότι η κάστα των συνομήλικων μου στην Καλιφόρνια, που έχουν εδώ και καιρό αλλάξει ριζικά τον τρόπο ζωής τους και ασπάζονται με πάθος τις αρχές της προάσπισης της μεταβολικής υγείας στο μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης τους ζωής, σύντομα θα αποδειχθεί περίτρανα ότι θα έχουν και αυξημένη προστασία από την ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδος και το γλαύκωμα. Ίδωμεν!

[1] "He not busy being born is busy dying" B Dylan, "Ιt's alright ma" (1964)

[2] H AREDS 2 (JAMA 2013) παρουσίασε τα αποτελέσματα της τροποποιημένης φόρμουλας αποκλεισμού της β-καροτένης (λόγω της σοβαρής συσχέτισης της συγκεκριμένης ουσίας με τον καρκίνο στον πνεύμονα σε καπνιστές στις μη οφθαλμολογικές μελέτες ATBC και CARET) και αντικατάσταση της με λουτείνη και ζεαξανθίνη. Οι ουσίες αυτές, αν και καρετινοειδή, δεν μεταβολίζονται προς την Vit A και υπάρχουν σε πολλές φυσικές τροφές με αυτή την μορφή και δεν συσχετίζονται με την ανάπτυξη καρκίνου του πνεύμονα. Στην πρόσφατη παρουσίαση των ασθενών της AREDS 2 (JAMA 2022) επιβεβαιώθηκε η υπεροχή της φόρμουλας AREDS 2 στην πρόληψη καρκίνου του πνεύμονα σε πρώην/νυν καπνιστές σε σχέση με την αυθεντική φόρμουλα AREDS.Αυτό που οφείλει να γνωρίζει ένας οφθαλμίατρος σήμερα είναι ότι η χρήση του συγκεκριμένου συμπληρώματος μπορεί να επιβραδύνει την εξέλιξη της εκφύλισης της ωχράς κηλίδος σε προχωρημένο στάδιο (late age-related macular degeneration) κατά 25%.

[3] Curr Opin Ophthalmol. 2021 May 1;32(3):280-287, Retina 2015 Mar;35(3):459-66

[4] Antioxidants (Basel). 2022 Jul; 11(7): 1304. Aging (Albany NY). 2011 Apr; 3(4): 346–347. Cell Communication and Signaling volume 17, Article number: 64 (2019)

[5] Sci Rep. 2020; 10: 2464., Proc Natl Acad Sci U S A. 2018 Oct 9; 115(41): 10475–10480, Antioxidants 2023, 12, 385.

[6] Oxidative Medicine and Cellular Longevity Volume 2017, Article ID 3187594, Exp Eye Res2013 Nov;116:17-26.

[7] Το σύνολο των παραπάνω ορίζουν τυπικά το σύνολο των δυνητικών παρεμβάσεων διασφάλισης της μεταβολικής υγείας.

[8] Am J Ophthalmol 2022 Nov; 243:1-9

[9] Η εμπειρία μου μετά την έκδοση του βιβλίου μου είναι ότι χωρίς προσωπική δέσμευση είναι πρακτικά αδύνατος ο θερμιδικός περιορισμός πχ κατά 20% για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

[10] Η «Blue Zones» σύμφωνα με το διαδίκτυο είχε $8,5εκ έσοδα για το 2022

[11] Σημαντικό ρόλο στο project έχει η δημιουργία συνθηκών ήπιας καθημερινής άσκησης με την εισαγωγή του όρου «ακτίνα ζωής-life radius»

[12] Στο πείραμα AARP/Blue Zones Vitality Project στην κωμόπολη Albert Lea συμμετείχε ενεργά το 25% των 18.000 κατοίκων. O Buettner έχει υποστηρίξει ότι το προσδόκιμο ζωής των κατοίκων αυξήθηκε κατά 3.2 έτη και το σύστημα Υγείας είδε μια θεαματική πτώση της τάξεως του 40% στα συνολικά του έξοδα (ΑJ lifestyle Medicine, 318-321, 2016). Το 2023 η δραστηριότητα της εταιρείας έχει επεκταθεί σε ~20 ακόμα πόλεις των ΗΠΑΠληκτρολογήστε το κείμενό σας εδώ...